Мислења

Значењето на двоглавиот орел

Роберт Несими

Двоглавиот орел беше симбол на Византија. Затоа тој беше имитиран од разни други народи. Тој беше симбол и на фами��ијата на Скендер-бег. Идентификацијата на Албанците со орелот како симбол има една поинтимна речиси мистична компонента

Како и сите други тотемски симболи, двоглавиот орел веројатно потекнува уште од древното, праисториско минато на човештвото. Во обид да го разбира и контролира светот околу него, праисторискиот човек барал објаснувања во природата, а најчесто давајќи им митолошки и натприродни својства на животните, како на орелот, волкот, лавот, змијата итн. Во такво својство двоглавиот орел првпат се среќава и во историскиот период, во Сумерската цивилизација, а понатаму и во старата Персија и Индија. Во древниот свет се качува во врвот на иконографијата во царството на Хитите, народ од Мала Азија, кој успеа да го покори целиот Блиски Исток.

По падот на Хититското Царство, симболот скоро паѓа во заборав, за повторно да воскресне по илјада години во Византиската Империја. Како наследничка на римското царство во истокот, империјата го наследи и орелот како главен римски симбол, но некаде кон средината на нејзиниот животен век, симболот се трансформираше во орел со две глави. За разлика од древниот свет каде што симболот имаше митолошко-религиско значење, во Империјата значењето беше политичко. Според една интерпретација, главите го означуваат Западот и Истокот, што сугерира дека Империјата имаше претензии и кон западниот дел на древниот Рим, иако ја имаше губена територијалната контрола над него веќе со векови.

Според друга, поубедлива интерпретација, симболот пренесуваше политичка порака за предимство на императорот над двата света, секуларниот и духовниот. Тезата го поткрепува и фактот што во многу варијанти двоглавиот орел во канџите држи меч од едната и крст од другата страна.

Како и да е, двоглавиот орел стана и официјален симбол на империјата, а поради високиот степен на политичко и цивилизациско влијание на Византија во средниот век, тој беше имитиран и преземен од разни други култури на светот. На западот често се сретнува како знак на Светото римско царство и разни помали заедници, кнежества, редови итн. Во истокот тој станува симбол на руското царство, која инсистирајќи да стане наследник на Константинопол, Трет Рим, а со тоа и првенец на православието, ја презеде и сета иконографија на Византијците. Зачудувачки, двоглавиот орел беше истакнат симбол и на селџучките Турци, сигурно повторно преземен од Византија, под чии знамиња Селџуците честопати се бореа како платеници.

Уште поголема прифатливост и широко распространета употреба симболот најде кај заедниците кои долго живееја во самото царство, пред се' балканските народи. Разни покорени народи, аристократски фамилии, вазали, кнежества, краткотрајни и долготрајни држави или претенденти да го заменат царството, кои долго време постоеја под нејзина сенка, настојуваа и да го имитираат сјајот на Константинопол, а со тоа и империските симболи.

Една од овие категории, земјопоседничка фамилија која подоцна стана вазал на Отоманската Империја, била и фамилијата Кастриоти, во чија верзија двоглавиот орел бил црн, поставен на црвена заднина. По неколку векови, кога нејзиниот најславен потомок, Ѓерѓ Кастриоти, реши да се крене на востание против Отоманската Империја и прогласи независност од неа, знамето кое беше кренато за да го замени отоманското беше токму ова знаме на неговата фамилија. За 25-те години за кои Ѓерѓ Кастриоти-Скендербег успешно се спротивстави на отоманските обиди повторно да ги заземат неговите територии, неговото знаме стана симбол на отпорот на Албанците и одбивањето да се покорат на инвазијата на тогашната велесила. Но, по смртта на Скендербег, крајот на неговата епопеја, покорувањето и неколкувековното владеење на Отоманите, знамето со двоглавиот орел полека падна во заборав.

Интересот на Албанците, како впрочем и на другите балкански народи, за нивното минато и нивниот културен идентитет, заживеа во 19 век, во периодот наречен национален препород. Нормално, тогаш тие се свртеа кон најславниот период од нивната историја, периодот на Скендербег. По се' изгледа, првиот кој успеа да го пронајде и идентифицира некогашното знаме на Скендербег беше познатиот ерудит, можеби најголемиот албански интелектуалец на сите времиња, Фаик Коница. Од тогаш ова знаме стана симбол на албанските преродбеници, а подоцна и на пошироките народни маси и повторно во својство на симбол на нивните права, отпор и борбата за ослободување од Отоманската Империја. Сосема логично, при прогласување на независноста на Албанија од Отоманското Царство на 28 ноември 1912 година, знамето на Скендербег стана и официјално знаме на новонастанатата држава.

За денешното време и сегашните настани, важни се две констатации за историјата на двоглавиот орел како симбол на Албанците. Првин, за разлика од другите народи кои го користеле и користат истиот симбол, идентификацијата на Албанците со орелот како симбол е поспецифична и има една поинтимна, речиси мистична компонента. Случајно или не, името по кое Албанците се викаат себеси е Shqiptar, што значи „од родот на орлите“, а јазикот Shqip – „јазикот на орелот“. Второ, црвено-црниот орел станал општ симбол на Албанците во времето на нивниот културен препород, пред тој да стане официјално знаме на Албанија. Двете причини би требало јасно да покажуваат дека двоглавиот орел за Албанците, а посебно за Албанците надвор од Албанија, пред се' има културолошки карактер. Тој се користи за покажување на својот идентитет, а не како симбол на туѓа земја и секако не како територијална претензија.

Како дополнителен доказ дека со употребата на овој симбол поентата не е истакнување знаме на друга земја, може да служи и фактот што тоа никогаш не се придружува со знамето на другата албанска држава, Косово. Во овој контекст интересна е една дебата кое се одвиваше накратко по прогласување на независноста на Косово, кога неколку албански интелектуалци сметаа дека би било добро и државата Албанија да го смени нејзиното знаме, а двоглавиот орел да остане заеднички културен симбол на сите Албанци. Иако предлогот не стигна далеку, ваквото размислување не беше табу.

Голем дел од недоразбирањата, на кои сме сведоци овие денови, потекнува токму од ова неразбирање за значењето на двоглавиот орел за Албанците. Како и обично, вината лежи во двете страни - кај македонскиот интелектуален и политички естаблишмент кој не се ни обидува да го разбира, а кај албанскиот што не се ни обидува да го објасни. Ако за тоа може да му простиме на обичниот народ, недозволиво е на пример да се слуша од пратеник и бивш министер дека „Албанското знаме станува се' поголемо колку што се несложни Македонците“. Реченицата што не' дели во „ние“ и „тие“, имплицира дека нашето општество е „игра со нулта сума“, т.е. успехот на едниот значи пораз за другиот.

За познавач на состојбите во земјата зачудувачки е и импликацијата дека Албанците овие денови биле успешни и сложни бидејќи, всушност, прославите на денот на знамето повеќе личеа на партиски собири пред локалните избори отколку на некакво културно славење. Во обид да се покажат како што поголеми патриоти и да собираат што повеќе политички поени, губитничките албански политичари многу лесно знамето го користеа за да ги покријат своите огромни слабости и неуспеси во сите други сфери.

И како што е веќе обичај кај нас, наместо да не' водат напред, политичарите уште еднаш го манипулираа народот за свои цели. Наместо да објаснат дека славењето на денот на знамето е културен настан и да се приклучат кон него, македонските политичари се спуштија на меѓусебни обвинувања за тоа како и колку е загрозен суверенитетот на земјата. Албанските политичари, пак, наместо да приредуваат достоинствено славење, го користеа јубилејот да собираат политички поени, а за да добијат некој политички поен се спуштија на патетично смешен орален триумфализам, срамно покривајќи ја нивната немоќ со овој свет симбол на Албанците. И уште еднаш, настанот кој можеше да ги зближи двата народа, резултира со уште поголема недоверба.

(Авторот е член на Институтот ИПЕСА)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.