Мое ќоше

Пусто турско ропство

Ерол Ризаов

Министерот за информатика и високи технологии, Иво Ивановски, вчера разбрал дека сме биле под „турско ропство“

Кога ќе ги слушнам во дневно политичка употреба зборовите „турско ропство“, прво што ми паѓа на памет е извонредниот виц: двајца големи мирнодопски патриоти фатиле да тепаат некој човек. Му удриле таков ќотек што убиле бога во него. Поминал некој добродушен и милослив и почнал да ги моли, аман престанете гревота е, што толку згрешил. Турчин е, му одговориле јунаците. Добро де, што и да е, нека си е, негова работа, зар за тоа се тепало човек, рекол добронамерниот. А тие што ни правеле нам пет века, рекле лутите кабадахии и продолжиле да маваат. Чекајте, рекол човекот, тоа било одамна, било и поминало. Да, чиче било некогаш, ама ние вчера разбравме.

Така некако ми прозвучи деновиве нашиот симпатичен министер за информатика, Иво Ивановски, кој треба да не' внесе во светот на високите технологии и во ерата на новата технолошка револуција. Читам, иновативниот амбициозен министер открил повеќе мегдан за политички поени во средниот отколку во новиот 21 век. Аферим бе бакан ефенди и ти ли вчера разбра дека сме биле под турско ропство пет века. Со повикот „доста беше турско ропство“, кажано и во симболична смисла, наводно, поради наездата на турските сапуници и ТВ-серии, еден министер јавно ги покажа предрасудите и стереотипите кои станаа официјална доктрина на една анахрона популистичка политика, на која и' е најважно освојувањето на власта. И само тоа. Претпоставувам дека Иво Ивановски, сепак, знае дека лојалниот турски народ во Македонија е мостот за добрите односи со Турција, која во периодот на транзицијата, но и пред тоа, за време на Југославија, беше директната спрега и постојан мотив да биде најголемиот поддржувач на Македонија и искрен пријател. Историските предрасуди и елементарно незнаење на историјата ни нанесе големи зла со сите соседи, а сега гледам на ред се и Турците. Бугарите викаа, викаа, па кротко во своите истории го избришаа турското ропство и ставија турско присуство. Иако чинам дека најпогодниот и најсоодветен израз за сите балкански народи чии современи држави – нации израснаа на урнатините на Отоманската Империја да се користи изразот во периодот кога бевме составен дел на Турската Империја.

Денешните турски политичари и државници никогаш јавно не ги соопштија своите забелешки на односот на власта во Македонија кон османлиското културно наследство иако се посебно чувствителни на тоа прашање. Тие претпочитаат да укажуваат дипломатски и во четири очи со нудење финансиска и стручна помош при реновирање и санација на историските споменици од отоманскиот период кои се под заштита на државата. На почетокот на транзицијата без бурни реакции помина поставувањето крстови врз саат-кулите кои се типични средновековни ориентални градби за световна намена. Саат-кулите, мостовите, патиштата, чаршиите, пазарите, амамите, водоводите, безистените, ановите, школите служеле за потребите на сите луѓе без оглед на верата и јазикот. По цели сто години од пропаѓањето на Отоманската Империја, во период на плурализам и демократија, за жал, се отворија ново-стари процеси поттикнати од национализам и шовинизам. Еве неколку конкретни примери: запалената Чарши-џамијата во Прилеп 2001 година од хулигани се' уште стои нереновирана како срам во центарот на градот. За замена на оваа џамија се нуди нелегален и импровизиран објект во ромското маало. Под финансиска закрила на државата постојано се копа под битолската џамија за да нема верска служба. Злосторнички е преправен Камениот мост во Скопје од ориентален во византиски. Се дигна во воздух со динамит султанската џамија на Имарет во Охрид стара 500 години за да се расчисти просторот за изградба на црквата „Св. Климент“ на Плаошник. Имаше доволно место и за црквата и за џамијата да не им беше тесно на националистите.

Не сум обожавател на турските серии. Повремено гледав само две: „Кога лисјата паѓаат“ и „Сулејман Величествениот“. Познати се причините за нивната голема популарност кај арапскиот свет, во земјите на патот на свилата и во сите земји на Балканот. Полесно се разбирливи причините за популарноста на сериите во Македонија, Босна и во туркофонските земји од некогашниот Советски Сојуз. Но, како да се протолкува нивната масовна гледаност во Грција, во Србија, во Хрватска и во Црна Гора. Многу едноставно, целосната идентификација со главните јунаци е поради истиот менталитет и обичаи на сите народи кои живееле и биле во составен дел на Отоманската Империја. Очигледно на некого му е многу тешко што сме сите исти, или многу слични, иако политичките и верските водачи во сите системи потрошија децении и векови да го докажат спротивното, колку сме различни. Турските серии лесно ги поразија тие вековни предрасуди, заблуди и стереотипи, што стана неподносливо опасно да исчезне омразата кон „турското ропство“. Замислете по успесите на преродбата луѓето да почнат да викаат „пусто турско“.

Кликнете ОВДЕ за повеќе колумни од авторот