УНЕСКО проверува што се случува во Охрид

Комисија од светски експерти наскоро ќе дојде да види дали градбите на Плаошник и најавениот проект кај „Свети Наум“ може да го избришат Охрид од листата на Светското културно наследство

Љупчо Поповски

Она што природата го создала со милиони години, а човекот го направил во стотици генерации може со неколку нови големи објекти да биде избришано од списокот на Светското културно наследство што го изготвува Организацијата за образование, наука и култура на Обединетите нации, УНЕСКО. Изградбата на објектите на Светиклиментовиот универзитет на Плаошник и големиот проект на индискиот бизнисмен Субрата Рој кај „Свети Наум“ му се закануваат на Охрид да биде доведено во прашање неговото место на списокот на Светското културно наследство. УНЕСКО кон крајот на септември или во почетокот на октомври ќе испрати специјална комисија од повеќе експерти да провери, испита и документира што се случува во Охрид и околу езерото и колку тоа може да влијае врз статусот на регионот на светската листа.

Во седиштето на УНЕСКО во Париз се сериозно загрижени поради она што се гради во Охрид и од најавите за големиот туристички комплекс до прочуениот манастир. „Загрижени сме за она што се случува во Охрид што може да ја намали вредноста поради која градот е ставен на листата на културното наследство на светот. Реагираме кога има големи проекти кои може да влијаат да се намали вредноста на местата“, вели за „Утрински весник“ Петја Точарова, шефица на Одделението за Светското наследство во Европа и во Северна Америка во УНЕСКО.

По повеќемесечната писмена кореспонденција со македонското Министерство за култура, во која УНЕСКО барал информации за она што се гради или се подготвува за изградба во Охрид и околу Охридско Езеро, специјализираната организација на ОН реши на лице место да види што се случува. Точарова вели дека комисијата ќе дојде во Охрид на официјална покана од министерката за култура, Елизабета Канческа-Милевска, испратена во почетокот на јуни. На оваа покана и' претходеле повеќе други писма.

„Во јануари оваа година добивме општо писмо од македонските власти со кое не' информираа за новиот проект за туристички и економски развој на Охрид. Веднаш одговоривме и побаравме повеќе детали и информации за проектот. Нагласивме дека треба да се има предвид кревката природа на езерото, да се внимава да не се носат одлуки пред да се оцени влијанието на новите проекти врз езерото“, објаснува Точарова. Во УНЕСКО сериозно ја подготвуваат оваа мисија и таа е во координација со Меѓународниот совет за споменици и места (ИКОМОС), специјализирана невладина организација посветена за конзервација на Светското културно наследство. Точарова вели дека експертите од ИКОМОС (кој е партнер на УНЕСКО) веќе ги напишале своите коментари за случувањата во Охрид и тие им биле испратени на македонските власти.

Македонија го има само Охридскиот регион на листата на Светското културно наследство, која содржи 981 место. Комитетот на УНЕСКО донесе одлука уште во 1979 година на оваа листа да го приклучи Охридско Езеро според критериумите за природна убавина. Наредната, 1980 година, одлуката беше проширена и во неа беше вклучен и културниот и историскиот центар на градот Охрид. Во објаснувањето на УНЕСКО зошто регионот бил приклучен на светската листа се вели дека „Охрид е културен центар од голема историска важност не само за овој дел од Балканскиот Полуостров, туку за сите нации кои го користат словенскиот јазик и за светската историја и литература. Овој град и неговата историско-културна околина е со извонредна убавина, а неговата архитектура ги претставува најдобро зачуваните и најкомплетни јадра на старата урбана архитектура на словенските земји“. Понатам��, во подолгиот опис се споменуваат повеќе цркви, Самуиловата тврдина, а посебно е нагласено влијанието на манастирот „Св. Наум“ во развојот на глаголицата и кирилицата.

Петја Точарова нагласува дека во централата на УНЕСКО во детали се запознати со она што се случува во Охрид. „Добивме информации од официјалните македонски извори, имаме сериозна комуникација со вашата Влада, со амбасадата во Париз и, што е особено важно, со невладиниот сектор. Многу информации добиваме и од обичните граѓани, а и од медиумите. Минатата недела добивме информации од наши колеги, кои работат во други меѓународни културни организации што биле неодамна во Охрид и не' информираа за тоа што се случува во градот“.

Бидејќи проектот за луксузниот туристички комплекс е уште во развојна фаза во УНЕСКО се посебно ангажирани кон она што е веќе во градба – зградите на Плаошник. Таму покрај црква изградена врз стари темели и откако беше урнат Имаретот, се гради комплекс што треба да претставува возобновување на Светиклиментовиот универзитет. Според проектот на Управата за заштита на културното наследство, таму тре��а да се изградат богословски факултет, манастирски конак, резиденцијален објект, компјутерски центар и афилијации на светски универзитети. Иако се наоѓа на почетокот на изградбата, комплексот ја надмина сумата од 11 милиони евра, а според процените на Управата за заштита на културното наследство, за завршувањето на градбите (се предвидува тоа да биде во 2016 година) ќе бидат потребни 24 милиони евра.

„Не се работи толку за црквата на Плаошник, туку за новите згради што треба да се направат околу неа. Ние дадовме коментари за овој проект, дискутиравме со вашите власти. Нашата мисија ќе дојде за да може да се избегнат негативните ефекти врз статусот на Охрид. Всушност, поканата да дојде нашата мисија се однесува за Плаошник. Но, таа комисија од експерти нема да го разгледува само Плаошник, туку и најавите за новиот проект кај ’Свети Наум‘. Околу тоа сме еднакво загрижени“, вели Точарова.

„Секој нов проект кој може да има негативно влијание врз местото што е Светско културно наследство треба прво да ни се претстави нам во УНЕСКО. Тоа треба да се направи пред да се донесат решенија и да започнат дејствата, за да не се случи да бидат донесени одлуки кои потоа нема да можат да се повлечат. Комитетот за Светското наследство мора да даде мислење за тоа. Очигледно се работи за многу големи проекти, и оној на Плаошник и овој што е во најава кај ’Свети Наум‘“.

Таа со загриженост ги оценува најавите за големиот комплекс на Индиецот Рој. „Мое лично мислење е дека ваков проект, каков што се најавува да се изгради кај ’Свети Наум‘, ќе се одрази многу негативно на езерото. Ако се изгради тоа што се пишува - големи хотели, казина, пристаниште, тоа ќе го наруши визуелниот изглед на езерото. А за тој природен изглед, за таа убавина Охридско Езеро е на списокот на Светското културно наследство. Друго е кога ќе има природни несреќи, пожар од небрежност, земјотрес, но сосема друго е ако тоа се направи со решение на властите“.

Петја Точарова нагласува дека во УНЕСКО, кој се грижи за состојбата и во Охрид, има многу работи кои ја запалиле црвената светилка во центарот на организацијата во Париз. „Во Европа во овој момент има пет места на кои им се заканува бришење од листата и ние многу работиме сите да останат на неа. Пред да се избрише местото од листата, се прават сите возможни напори тоа да се зачува, но во крајна мера тоа и ќе се избрише, како што се случи со Дрезден и регионот на арабиската антилопа орикс во Оман. Во УНЕСКО се надеваме дека нема да дојде до таква ситуација со Охрид“, вели Точарова.

Зошто беа избришани Дрезден и регионот на антилопата орикс во Оман

Долината на реката Елба кај германскиот град Дрезден беше избришана од листата на Светското културно наследство откако властите во Саксонија инсистираа да направат мост со четири ленти. Бидејќи долината на Елба во листата на УНЕСКО е заведена како природен пејзаж и откако мостот визуелно ја подели на два дела, таа беше избришана од списокот. Објаснувањето на УНЕСКО е дека со мостот исчезнала убавината на пределот поради кој тој беше ставен на светската листа. Тоа се случи во 2009 година.

Две години порано, во 2007 година, УНЕСКО го избриша регионот каде што живее арабиската антилопа орикс во Оман (држава на рогот на Арабискиот Полуостров) затоа што властите одлучија да го намалат заштитеното подрачје за дури 90 отсто. Властите во Оман решија да продолжат на тоа подрачје да вршат големи неконтролирани истражувања со што бројот на паровите антилопи од 450 се намалил на 65, а сега има само четири пара. Поради таа еднострано намалување на заштитениот регион, овој предел беше избришан од листата на Светското културно наследство.

Во Германија сега има уште 38 места заштитени од УНЕСКО, а во Оман четири.