Интервју: Груевски оправдано е песимист

Денко Малески, професор и поранешен шеф на дипломатијата

Љупчо Поповски


Знае ли нашава политичка елита како се води политиката на европско ниво (да не речеме светско). Понекогаш македонскиот политички вокабулар изгледа екстремно рудиментирано.

Вокабуларот е само одраз на умот. Ако оние кои ја водат надворешната политика на една држава не ја знаат нејзината азбука, погрешно ќе ја читаат меѓународната политика. Меѓународната политика не може да се чита без да се разбере анархичната структура на општеството на држави во кое нема светска влада која би ги решавала вашите проблеми; меѓународното право не почива врз субординација, како во домашното право, туку врз координација на волјата на државите; без да се разберат интересите и моќта како фактори кои доминираат над правото и правдата, без да се разбере начелото на самопомош на државите; без да се разбере начелото на приспособувањето на сите а особено на малите држави; без да се разбере дека одбраната на интересите на членките е примарната задача на сојузите, па оттаму и консензусот како начин на одлучување...

Овие работи политичарот треба да ги знае во почетокот на мандатот. Ако, во почетокот формулирате погрешна политика и го поведете народот во таква насока, вие и вашата држава станувате заробеник на таа политика. Ќе се соочите со ситуација кога не можете напред, а не можете ниту назад. Тогаш е веќе доцна да ја учите азбуката на меѓународната политика, зашто се' што ќе прочитате ќе ви каже дека сте во голема неволја. Еве, прашајте се. Каде ќе најдете излез како политичар ако сте одлучиле на посилниот грчки национализам, чија држава е членка на НАТО и на ЕУ, да му парирате со тип на македонски национализам кој тие го доживуваат како кражба на нивните митови и нивната античка историја. Никаде.



Професоре, секој сака да го претставува својот проблем како најтежок. Можеме ли од овде да видиме што значи за Србија да ја прифати таа фамозна фуснота која го означува почетокот на официјалното простување од Косово.

Ние не треба да се занимаваме со туѓи проблеми. Доволни ни се нашите. Дебатите колку се слични или различни проблемите меѓу балканските држави се некорисни за решавањето на нашиот проблем. Нас треба да не' интересира само фактот дека постои една заедничка цел, членство во ЕУ и во НАТО, и дека политичарите од регионот носат тешки и непопуларни одлуки за да стасаат до целта. Значи, вистинското прашање е што ти правиш за да го решиш твојот проблем и да стасаш до целта.



Кандидатскиот статус на Србија, преговорите на Црна Гора, подготовката на Косово за европскиот пат, означуваат ново мапирање на Западен Балкан. Во ова регионално прегрупирање Македонија влегува во сивата зона.

За Западот е најважно ние на Балканот да не почнеме повторно да се убиваме. Тоа што некој оди побргу, а некој побавно кон целите го припишуваат на способноста или на неспособноста на политичките елити да ги повлечат своите народи кон евроатлантските интеграции. Ако вие му речете на некој странски дипломат дека нашиот проблем е тежок и дека треба време да се реши, тој ќе крене раменици и ќе се согласи. Ако се случи ние да останеме на крајот од тој процес, тоа нема да ги потресе: конечно, некој мора да биде последен. Ако никогаш не влеземе во НАТО и во ЕУ и се расцепиме под вкрстени притисоци од надвор и од внатре – ќе речат: па, боже мој и тоа се случува. Знаете, ми вели амбасадор на една многу важна земја пред неговото заминување од Македонија, ова што се случува на Балканот е „историски процес“. Така тие гледаат на нашите проблеми.



Премиерот Груевски во две интервјуа покажа нагласен песимизам во врска со проблемот со името. Дали неговиот поглед на распоредот на силите е демотивирачки или, пак, студено рационален.

Мислам дека оправдано е песимист. Не може да се рече дека е рационален, затоа што по исправната дијагноза за реалностите на светската политика нема соодветна терапија. Причината зошто ја разбира реалноста, но не може да најде решение, е во тоа што денес веќе не се работи само за разграничување меѓу државата Македонија и грчката провинција Македонија. Денес се работи за идентитетска расправа околу митот на Александар Велики и правото на античкото наследство. Грците ќе инсистираат финалето на таа идентитетска расправа да биде разграничување на македонските идентитети од двете страни на границата. Грчката држава денес е спремна да ни го признае словенскиот македонски идентитет ако се откажеме од античкиот кој го сметаат за дел од грчката историја и митологија. Само пред дваесетина години и ова беше невозможно. Меѓутоа, по сите усилби на нашето политичко водство со помош на античката македонска митологија да се зајакне нашиот идентитет, кои дојдоа и како испровоциран отпор на брутални��т притисок на грчката држава, наглото повлекување би предизвикало паѓање на владата заедно со паѓањето на моралот на народот. Затоа, засега, назад нема. Дилемата станува типично античка: „Со штитот или на него“.



Ден по изјавите на американскиот амбасадор Пол Волерс и генералниот секретар на НАТО, Расмусен, претседателот Иванов ги повика НАТО и САД да се изјаснат зошто не се почитува одлуката од Хаг. Претседателот не ги слуша до крај изјавите, не сака да ги слуша или не ја разбира политиката.

Тоа е повторно истата ситуација. Политичарите кои ја водат државата реагираат вака затоа што знаат дека од нив се бара, откажувајќи се од својата националистичка идеологија која е во судир со грчкиот национализам, да извршат политичко самоубиство. Денес решението на проблемот е можно само ако се прифатат ултиматумите на грчкиот национализам. Но, тоа ќе значи изгубени избори, исчезнување од политичката сцена, губење на угледот... Затоа, попуштање нема. А нема ниту решение.



Очигледно е дека стратегијата за Чикаго, со која во папките се носи одлуката од Хаг и референцата БЈРМ, е неуспешна. Може ли нешто да промениме до самитот на НАТО или ќе го дочекаме како херои-маченици.

Политичарите кои во овој момент ја водат државата немаат друг избор освен да демонстрираат пред народот дека прават се' за да влеземе во НАТО со одлуката на Меѓународниот суд на правдата. Времето и парите вложени во тригодишниот труд мораат да се оправдаат пред народот. Дури и кога странците ни велат дека во НАТО не се влегува со одлука на суд туку со консензус меѓу членките. На крајот, маченици ќе бидат граѓаните, кои со неисцрпните резерви патриотизам ќе им аплаудираат на своите херои - политичарите.



Во целата оваа драма Грција е поштедена од притисокот на моќните за конечно да се осмели и да подаде рака за договор. Од Скопје тоа изгледа многу нефер. Даниел Сервер неодамна и' препорача на Македонија да и' понуди нешто на Грција што таа тешко ќе може да го одбие. Каков предлог би можел да биде тоа.

Никаков. Премиерот при една средба со Папандреу рече, а мрзеливата македонска јавност не го прозва детално да објасни, дека грчките барања се такви што ниту една влада во наредните сто години нема да може да ги исполни. Што бараат Грците? Бараат да престанеме да ги имитираме и да се откажеме од античка Македонија. Значи, тие би се согласиле ние да бидеме „Нова Македонија“ ако ние се согласиме тие да бидат „Стара Македонија“. Тие би се согласиле ние да бидеме „новите Македонци“ ако ние се согласиме тие да бидат „старите Македонци“. Тоа, пак, би значело ревизија на новата национална идеологија, со сите последици по нејзините носители. Она што е неповолно за нашата политика на „антиквизација“ на македонскиот идентитет, е дека доминантната светска историографија пишува за словенството како наш базичен идентитет и за грчкоста на базичниот идентитет на Александар Велики. По кој критериум? По јазикот. За да бидат работите полоши за нас, во оваа традиција се воспитани и западните политичари кои носат политички одлуки во меѓународните односи.



Можете ли да претпоставите каде ќе биде и каква ќе биде Македонија во 2020 година?

Балканот полека се стабилизира и се развива благодарејќи на интеграцијата во НАТО и во ЕУ. Со НАТО се решава безбедносната дилема во регионот. Со ЕУ се отвора перспектива за благосостојба преку производство и трговија, каква што не сме искусиле во историјата на балканските народи. Не треба да заборавиме дека НАТО е најуспешната воена организација во историјата на човештвото, и дека никогаш во целата историја на човештвото, човечки суштества не живееле во поголема безбедност и благосостојба од онаа во која живеат народите на ЕУ денес. За овој толку несовршен свет, ова не се мали достигнувања. Затоа, и кога овие две организации би се распаднале утре, ние денес треба да станеме членки за потоа заедно да се соочиме со новите предизвици, а не да чекаме во коридорите да ни соопштат што одлучиле за нас.

Значи, поаѓам од претпоставката дека во наредните осум години платформата наречена Балкан, на која е поставена нашата држава, ќе биде стабилна, затоа што ќе биде интегрирана во НАТО и во ЕУ. Точките на нестабилност, кои сепак нема да можат да ја превртат целата балканска платформа во случај на внатрешни конфликти, ќе бидат Босна и Херцеговина, Косово и Македонија. Причините за таа нестабилност е нивната внатрешна композиција, сите три држави се етнички поделени општества, но и меѓународниот статус, сите три држави, од различни причини, се и ќе бидат надвор од НАТО и од ЕУ.

Македонија во мандатот на сегашната влада и на сегашниот претседател нема да го реши проблемот со Грција, кој веќе го објаснив. Имено, цената е сегашната политичка елита „да се откаже од себеси“. Значи, во наредните три до четири години овој проблем нема да може ниту да се отвори сериозно, а камоли да се разреши. Велат никогаш не вели никогаш во политиката. Секогаш постои шанса за свртување во услови на криза или силен надворешен притисок или, пак, постепено редефинирање на нашата нова национална идеологија. Ова е можно особено поради фактот што врвот на владејачката партија на македонските националисти, античката приказна не ја раскажува од убедување, туку како проект кој го мобилизира населението и носи гласови.

Стратегијата на западните држави ќе биде поддршка на демократијата како израз на волјата на народот, каква и да е, па тие и натаму нема да поддржуваат уривање на демократски избрана влада заради решение на грчко-македонскиот проблем и заради членство на земјата во НАТО и во ЕУ. Тие и натаму нема отворено да му се спротивставуваат на растењето на македонскиот национализам, зашто во него гледаат еден вид баланс на теренот. Американскиот претседател, генералот Двајт Ајзенхауер има еднаш речено:„Ако не можеш да го решиш проблемот, зголеми го“. Тоа кај нас се случува на дело.

Ставено во македонско-грчкиот контекст, ова стратешко размислување би значело парирање на апсурдите на грчкиот национализам со апсурдите на македонскиот национализам, постепено соочување на народите со тие апсурди и постепено барање решение надвор од тесните националистички рамки. Но, да нема дилеми, иако и грчкиот национализам ќе ја добие својата лекција, на крајот од денот, како официјална државна политика, ќе мораме да се откажеме од овој тип македонски национализам и од нивните протагонисти. Во меѓувреме, во потрага по нови политики, да отвориме една цивилизирана расправа, за да не ја оставиме македонската држава без излезни алтернативи. Да отвориме „дебата помеѓу патриотите на двете страни на дијалогот“, како што тоа убаво го кажа Обама неодамна околу жестоката расправа во Америка за воениот ангажман во Ирак.